Συναισθηματική νοημοσύνη (EQ)
Γράφει η Αγγελική – Μαρία Ζήκου, ψυχολόγος και συνεργάτης του doctoranytime.gr
Ένας ιδιαίτερος τύπος νοημοσύνης, η συναισθηματική νοημοσύνη, αποτελεί σημαντικό αντικείμενο έρευνας. Η συναισθηματική νοημοσύνη επεξεργάζεται δεδομένα συναισθηματικής φύσης.
Οι Mayer και Salovery την ορίζουν ως εξής: «Η συναισθηματική νοημοσύνη παριστά την ικανότητα της αντίληψης, εκτίμησης και έκφρασης των συναισθημάτων κατά τρόπο ακριβή και προσαρμοστικό. Η συναισθηματική νοημοσύνη είναι η ικανότητα να κατανοείς τα συναισθήματα και τη γνώση για τα συναισθήματα, η ικανότητα να αποκτάς πρόσβαση και να δημιουργείς συναισθήματα όταν αυτά διευκολύνουν τις γνωστικές λειτουργίες και τις λειτουργίες προσαρμογής, και τέλος η ικανότητα να ρυθμίζεις τα συναισθήματα στον εαυτό σου και στους άλλους» (Mayer & Salovey, 1997, σ.2).
Ο Daniel Goleman ορίζει την συναισθηματική νοημοσύνη ως μια δεξιότητα, η οποία επιτρέπει στο άτομο να αναγνωρίζει, να κατανοεί και να χρησιμοποιεί πληροφορίες συναισθηματικής φύσεως με τέτοιο τρόπο ώστε να απολαμβάνει μια αποτελεσματική επίδοση σε ατομικό, επαγγελματικό και προσωπικό επίπεδο.
Μεταξύ άλλων η επιστήμη που μελετά τη συναισθηματική νοημοσύνη είναι και η νευρολογία. Ο εγκέφαλός μας αποτελείται από πολυάριθμα νευρικά κύτταρα που συνδέονται με πολύπλοκο τρόπο. Τα συναισθήματα αποτελούν έναν ενδιαφέροντα συνδυασμό των κυττάρων αυτών. Η δομή του εγκεφάλου επιτρέπει στην αμυγδαλή να υπερισχύει της λογικής. Τα σήματα που μεταβιβάζονται μέσω αφτιών και ματιών ξεκινούν από τον εγκέφαλο και συνεχίζουν προς την αμυγδαλή. Την ίδια στιγμή σήματα μεταφέρονται προς τον νεοφλοιό, το τμήμα του εγκεφάλου που μας βοηθά να σκεφτούμε. Αυτή η νευρολογική διαδικασία επιτρέπει στην αμυγδαλή να αντιδράσει πριν ολοκληρωθεί η επεξεργασία της πληροφορίας στο νεοφλοιό, με αποτέλεσμα να υπερισχύει το συναίσθημα έναντι της λογικής.
Για τα άτομα η ικανότητα έκφρασης των συναισθημάτων τους είναι πολύ σημαντική. Το εκάστοτε συναίσθημα προετοιμάζει το σώμα για ένα διαφορετικό τρόπο αντίδρασης. Το συναίσθημα είναι μία υποσυνείδητη μορφή προτροπής για δράση απέναντι σε κάτι που συμβαίνει. Για παράδειγμα, όταν φοβόμαστε, το αίμα μας συγκεντρώνεται στα πόδια ώστε να είναι ευκολότερο να φύγουμε. Η λογική και τα συναισθήματα υπάρχουν σε ισορροπία μέσα στο άτομο. Ωστόσο, κάποιες στιγμές η ισορροπία αυτή χάνεται και το συναίσθημα κυριαρχεί. Αυτό σχετίζεται με το επίπεδο του δείκτη συναισθηματικής νοημοσύνης. Η ακαδημαϊκή ευφυΐα δεν έχει καμία σχέση με τη συναισθηματική νοημοσύνη. Η συναισθηματική νοημοσύνη έχει να κάνει με την ικανότητα του ατόμου να αντέχει τη ματαίωση, να χαλιναγωγεί τα πάθη και τις παρορμήσεις του, να ελέγχει την απογοήτευση, την ελπίδα και την ενσυναίσθηση.
Για να βελτιώσουμε τη συναισθηματική μας νοημοσύνη πρέπει:
- Να καλλιεργήσουμε την επίγνωση των συναισθημάτων μας.
- Να ελέγξουμε το άγχος μας ώστε να μην αποκόπτει τη λειτουργική σκέψη.
- Να επιτρέπουμε στον εαυτό μας την έκφραση, αλλά και την ολοκλήρωση των συναισθημάτων μας.
- Να έχουμε την ικανότητα εξισορρόπησης της εσωτερικής με την εξωτερική πραγματικότητα.
- Να χρησιμοποιούμε το χιούμορ για να αντιμετωπίσουμε προβλήματα και δυσκολίες.
- Να μπορούμε να αξιολογούμε πότε πρέπει να εκφράζουμε τα αρνητικά μας συναισθήματα (όπως ο θυμός) και πότε όχι.
- Να αναγνωρίζουμε τα σωματικά συμπτώματα που εκδηλώνονται ως προειδοποίηση μιας υφιστάμενης ψυχολογικής δυσκολίας.
Ο Αριστοτέλης στα Ηθικά Νικομάχεια αναφέρει σχετικά:
«ο καθένας μπορεί να θυμώσει, αυτό είναι εύκολο. Αλλά το να θυμώσει κανείς με το σωστό άτομο, στο σωστό βαθμό και την σωστή στιγμή, για την σωστή αιτία και τον σωστό τρόπο, αυτό δεν είναι εύκολο».