Η γλώσσα και η ανάπτυξη του λόγου στα παιδιά

Γράφει η Βασιλική Παντελεμίδου, λογοθεραπευτής και συνεργάτης του doctoranytime.gr 

Τα παιδιά γεννιούνται με φυσική προδιάθεση στην κατάκτηση της μητρικής γλώσσας κατά την προσχολική ηλικία. Η διαδικασία κατάκτησης γίνεται σχεδόν ακούσια. Τα παιδιά στην βρεφική και νηπιακή ηλικία μαθαίνουν την μητρική γλώσσα χωρίς διδασκαλία.

Η γλώσσα έχει 3 διαστάσεις, οι οποίες αλληλεπιδρούν: το περιεχόμενο, τη μορφή και τη χρήση.

Το περιεχόμενο της γλώσσας σχετίζεται με συγκεκριμένα θέματα, τα οποία διαδέχονται το ένα το άλλο, και ως εκ τούτου, μεταδίδεται το νόημα του μηνύματος.

Η μορφή της γλώσσας αναφέρεται στο γλωσσικό μήνυμα που μεταφέρεται μέσα από σειρά προτάσεως στις οποίες τηρούνται ορισμένοι συντακτικοί κανόνες. Η κάθε λέξη της πρότασης σχετίζεται με τις άλλες μέσω μορφολογικών κανόνων και προφέρεται με μια σειρά ήχων.

Η χρήση της γλώσσας εξυπηρετεί το στόχο της επικοινωνίας και της λειτουργικότητας στις συναναστροφές μεταξύ ανθρώπων για την εκκίνηση, τη διατήρηση και τον τερματισμό συνομιλιών. Η ενσωμάτωση των 3 διαστάσεων της γλώσσας σε ένα σύνολο αποτελούν τη γνώση της γλώσσας και τη γλωσσική ικανότητα.

Με την έναρξη της σχολικής σταδιοδρομίας των παιδιών στο βρεφονηπιακό σταθμό δίνεται μεγάλο βάρος στην καλλιέργεια του προφορικού λόγου, καθώς αποτελεί το μέσο τόσο για την κατάκτηση γνωστικών δεξιοτήτων όσο και για την κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών. Επειδή ο γραπτός λόγος πρέπει να χτιστεί πάνω στον προφορικό, τα παιδιά πηγαίνοντας στην α’ δημοτικού θα πρέπει να έχουν αναπτύξει επαρκώς το λόγο τους και να έχουν ξεκαθαρίσει την ομιλία τους.

Είναι πολύ σημαντικό λοιπόν να παρατηρείτε τη γλωσσική ανάπτυξη των παιδιών σας. Τα στοιχεία που θα σας παρουσιάσω θα σας βοηθήσουν να κάνετε μια πρώτη παρατήρηση στα παιδιά σας ως προς την αναμενόμενη ανάπτυξη του λόγου.

Ανάπτυξη λόγου

Η ανάπτυξη του λόγου στις ηλικίες 0-6 μηνών:

• Το μωρό σας αντιδρά στους ήχους, κοιτάει ή στρέφει το κεφάλι του προς την πηγή τους
• Αντιδράει σε ερεθίσματα, αντιλαμβάνεται ήχους ή φωνές
• Ξαφνιάζεται, γελάει ή κλαίει
• Κλαίει διαφορετικά για διάφορες ανάγκες
• Χαμογελάει όταν του μιλάς
• Ξυπνάει σε δυνατούς ήχους
• Ησυχάζει στο άκουσμα γνωστής φιλικής φωνής και φαίνεται να αναγνωρίζει τη φωνή της μητέρας του
• Προσπαθεί να γυρίσει προς τον ομιλητή
• Παράγει ήχους ανάμεικτους, κυρίως φωνήεντα

Τι ερεθίσματα μπορεί να δώσει ένας γονιός

• Μιλήστε του με ήρεμο και ζεστό τρόπο
• Τραγουδήστε και γελάστε μαζί του
• Εξηγήστε του τους ήχους που ακούει
• Ονομάστε τα οικεία άτομα και πράγματα της καθημερινής του ζωής
• Πείτε του τι κάνετε

Πότε πρέπει να αναζητήσετε βοήθεια

Αν το μωρό σας δεν αντιδρά στους ήχους, ελέγξτε την ακοή του.

Αναζητήστε βοήθεια αν το μωρό σας στην προσπάθειά του να επικοινωνήσει, δεν έχει επαφή με το βλέμμα.

Έως 12 μηνών:

• Καταλαβαίνει απλές οδηγίες
• Ανταποκρίνεται όταν ακούει το όνομά του
• Ανταποκρίνεται στο όχι
• Χρησιμοποιεί κινήσεις για να εκφραστεί όπως γεια, παλαμάκια,  όχι (με το κεφάλι)
• Μιμείται ήχους από το περιβάλλον του
• Χρησιμοποιεί πολλούς και διαφορετικούς ήχους
• Παράγει και συνδυάζει διάφορες συλλαβές
• Λέει  «μαμά» και  «μπαμπά» ή κάτι άλλο, συνήθως στον πρώτο χρόνο αναμένουμε 2-3 λέξεις από το παιδί, οι οποίες μπορεί να μην παράγονται ορθά
• Δείχνει να αναγνωρίζει λέξεις
• Εξερευνά το περιβάλλον του μπουσουλώντας ή περπατώντας
• Ερευνά ή κοιτάζει γύρω του όταν ακούσει καινούργιους ήχους

Τι ερεθίσματα μπορεί να δώσει ένας γονιός

• Παίξτε με τη φωνή σας, αρέσει πολύ στο μωρό, η μελωδία της ομιλίας το βοηθάει να καταλάβει και να χρησιμοποιήσει τη γλώσσα πιο αποτελεσματικά
• Βοηθήστε το μωρό σας να ανακαλύψει τη χαρά της επικοινωνίας: ενθαρρύνετε το γέλιο, το χαμόγελο, το κοίταγμα, τις εκφράσεις του προσώπου
• Βοηθήστε το να καταλάβει ότι τα πάντα είναι λόγος
• Σε αυτό το στάδιο η τηλεόραση δεν προάγει την πραγματική επικοινωνία. Μην το αφήνετε να κάθεται και να βλέπει για πολλή ώρα.

Πότε πρέπει να αναζητήσετε βοήθεια

Αναζητήστε βοήθεια αν το παιδί σας δεν ανταποκρίνεται στην επικοινωνία.

Έως 18 μηνών:

• Καταλαβαίνει απλές οδηγίες και προτάσεις
• Πρέπει να ονομάζει οικεία αντικείμενα
• Το λεξιλόγιο εμπλουτίζεται (5 έως 20 λέξεις)
• Αρχίζει να χρησιμοποιεί συμβολικά διάφορα παιχνίδια (π.χ. σκεπάζει την κούκλα του)

Τι ερεθίσματα μπορεί να δώσει ένας γονιός

• Μιλήστε του κανονικά, χρησιμοποιώντας γραμματικά σωστές προτάσεις και απλές λέξεις, αλλά όχι μωρουδίστικα
• Δώστε του βιβλία από χαρτόνι ή ύφασμα που είναι κατάλληλα για την ηλικία του και συζητήστε τα μαζί του, τα χρώματα και τα σχήματα τραβούν το ενδιαφέρον του

Πότε πρέπει να αναζητήσετε βοήθεια

Αναζητήστε βοήθεια αν το παιδί σας σταματήσει να μιλάει ή αν η ομιλία του παραμένει στάσιμη ή παρουσιάζει ενδείξεις ότι χειροτερεύει.

Έως 2 ετών:

• Καταλαβαίνει σύνθετες οδηγίες
• Λέει το όνομα του
• Το λεξιλόγιο εμπλουτίζεται περισσότερο (20 έως 50 λέξεις)
• Κατανοεί περίπου εκατό λέξεις
• Κάνει ερωτήσεις με δύο λέξεις μαζί
• Χρησιμοποιεί φράσεις με 2-3 λέξεις

Τι ερεθίσματα μπορεί να δώσει ένας γονιός

• Εμπλουτίστε το λεξιλόγιό του
• Εξηγήστε του λέξεις που δεν καταλαβαίνει
• Επαναλάβετε τη λέξη που δεν λέει σωστά αλλά μη του ζητάτε να την επαναλάβει

Αναζητήστε βοήθεια:

• Αν το λεξιλόγιό του, εκτός από “μαμά” και “μπαμπά”, διαθέτει ελάχιστες λέξεις.
• Αν η ομιλία του είναι δυσκατάληπτη
• Αν δείχνει να μη κατανοεί λέξεις ή εντολές
• Αν δεν συνδυάζει 2 λέξεις για να σχηματίσει σύντομες φράσεις και προτάσεις

Έως 3 ετών:

• Καταλαβαίνει απλές ιστορίες
• Χρησιμοποιεί προτάσεις
• Κάνει ερωτήσεις χρησιμοποιώντας τα πού? Τι? Γιατί?
• Κουβεντιάζει μόνο του με τα παιχνίδια του
• Χρησιμοποιεί πληθυντικό και προθέσεις

Τι ερεθίσματα μπορεί να δώσει ένας γονιός

• Μάθετε στο παιδί σας πως να λέει ιστορίες: βοηθήστε το να ξεκαθαρίσει τις σκέψεις και τα συναισθήματα του
• Ενθαρρύνετε το να εγκαταλείψει το μπιμπερό και την πιπίλα εφόσον τα χρησιμοποιεί ακόμα

Αναζητήστε βοήθεια αν:

•        Η ομιλία του παραμένει δυσκατάληπτη

•        Χρησιμοποιεί μόνο λίγα ρήματα ή/και καθόλου άρθρα ή επίθετα

•        Δεν χρησιμοποιεί πληθυντικό

•        Δεν κάνει απλές προτάσεις

Έως 4 ετών:

• Η ομιλία του παιδιού σας πλησιάζει περισσότερο αυτήν των ενηλίκων όσον αφορά τη γραμματική και το συντακτικό με πιο απλή μορφή και λιγότερες γνώσεις
• Κρίνει καταστάσεις, συμπεραίνει, εξηγεί, αφηγείται μα απλή μορφή

Τι ερεθίσματα μπορεί να δώσει ένας γονιός

• Διαβάστε ιστορίες μαζί και διηγηθείτε τις ο ένας στον άλλον
• Ενθαρρύνετε μια θετική στάση προς την ανάγνωση και το λόγο (προφορικό και γραπτό)- τα παιδιά πρέπει να σας βλέππουν να διαβάζετε για να παίρνουν το παράδειγμά σας

Αναζητήστε βοήθεια αν:

•        Δυσκολεύεται να αρχίσει μια πρόταση ή αν επαναλαμβάνει συλλαβές ή λέξεις (τραυλισμός)

•        Χρησιμοποιεί μικρές και όχι σωστά οργανωμένες προτάσεις

•        Η ομιλία του δεν είναι πάντα κατανοητή

•        Δεν μπορεί να διηγηθεί απλά και πρόσφατα γεγονότα