Γιατί είναι δύσκολο να θέσεις όρια στα παιδιά;
Η ακούσια αυτοθυσία στα πλαίσια του παιδαγωγικού έργου στο σπίτι ή το σχολειό δεν είναι σπάνιο φαινόμενο. Οι σωματικές και ψυχικές επιβάρυνσεις δεν λαμβάνονται υπόψη, η ανατροφή των παιδιών μεταλλάσσεται σε μια διαδικασία που συνοδεύεται από έντονο ψυχικό άγχος και σωματική κόπωση.
Π.χ. η μητέρα μαζεύει τα ρούχα για να μην αντιδράσει άσχημα μέχρι που τελικά αγανακτεί και ξεσπάει. Τα παιδιά από την πλευρά τους βλέπουν τους γονείς να καταπιέζουν ή εκφυλίζουν το θυμό τους, νιώθοντας ένα αίσθημα κατωτερότητας, όταν φτάσουν στο σημείο να τον εκδηλώσουν. [Όταν, λοιπόν, η υστερία πλησιάζει, απλώς απομακρυνθείτε λίγο, πάρτε βαθιές ανάσες, μετρήστε μέχρι το 10 και επιστρέψτε για να επιβάλετε την πειθαρχία στο παιδί σας, αφού την έχετε πρώτα επιβάλει στον εαυτό σας].
Ο γονιός ή παιδαγωγός που κάνει υπεράνθρωπες προσπάθειες, υπάρχει μόνο για τους άλλους κρύβει την ανάγκη να νιώθει διαρκώς απαραίτητος και αναντικατάστατος. Η συνέχεια περιλαμβάνει αυτοεγκατάλειψη και χαμηλή αυτοπεποίθηση.
Πολλοί γονείς ενεργούν – μάλλον ασυνείδητα- βάση των δικών τους, προσωπικών βιωμάτων. Πως ανατράφηκαν οι ίδιοι ως παιδιά, τα όρια που τους είχαν τεθεί, τις τιμωρίες που τους είχαν επιβληθεί, την αποδοχή ή απόρριψη που ένιωσαν, την ικανοποίηση ή στέρηση των αναγκών τους που βίωσαν.
Άρα αν για παράδειγμα κάποιος έχει βιώσει τη θέσπιση ορίων σαν μια διαδικασία αποδοκιμασίας, μείωσης και αμφισβήτησης, δεν έχει τώρα τη θέληση ή δύναμη να πάρει την πρωτοβουλία που απαιτείται για να θέσει όρια στα δικά του παιδιά.
Όποιος έχει να κάνει με παιδιά – στην επαγγελματική ή προσωπική του ζωή- συναντά διαρκώς τουλάχιστον δύο παιδιά: το παιδί μέσα του και το παιδί ή παιδιά μπροστά του. Όσο εντονότερα ζει το παιδί μέσα του, τόσο περισσότερο θα θέλει να προφυλάξει το παιδί μπροστά του από τον πόνο, τη λύπη και το φόβο που ίσως βίωσε ο ίδιος σαν παιδί. Αλλά και τόσο περισσότερο συμβάλει –άμεσα ή έμμεσα- στη μετάδοση των φόβων και των ασφαλειών του.
Ο πόνος, ο φόβος κλπ μόνο άμεσα μπορούν καταπολεμηθούν. Όσο περισσότερο είναι σε θέση ο γονιός να αποδεχτεί απόλυτα και σε όλη της την έκταση τη δική του παιδική ηλικία (με ότι θετικό ή αρνητικό) τοσο πιο ικανό καθιστά το παιδί να δεχτεί όλες τις όψεις της ζωής και να συμφιλιώνεται με τα όποια συναισθήματά του. Όποιος δείχνει συνέχεια συμπόνια, και διαρκώς παρηγορεί, δεν δυναμώνει – αντίθετα αποθαρρύνει, κάνει τα παιδιά άβουλα, παθητικά, αναστέλλοντας την ικανότητά τους για δράση.
Τα παιδιά εκτιμούν την παραγωγική δύναμη του φόβου μόνο εφόσον έχουν βγει νικητές από μια τέτοια εμπειρία. Υπερνικούν τις επιθέσεις που δέχονται, όταν κατέχουν τη δυνατότητα να τις καθοδηγήσουν σε επικοδομητικά μονοπάτια.
Αυτό που χρειάζονται τα παιδιά είναι σαφείς και σταθερές συναισθηματικές σχέσεις. Όποιος επιθυμεί να προβάλει στα παιδιά του τα πρότυπα της ανεξαρτησίας και της αυτονομίας πρέπει να είναι ο ίδιος αυτόνομος και ανεξάρτητος, να επιμένει στις πρωτοβουλίες του και να δέχεται τις ατέλειες του. Η προβολή ή επίδειξη της τελειότητας αποθαρύνει τα παιδιά. Αυτή η πίεση – μη δηλαδή τυχόν και γίνουν λάθη στην ανατροφή των παιδιών κάνει πιο δύσκολη τη θέσπιση ορίων. Σίγουρα, όποιος θέτει όρια, ρισκάρει να μην είναι πάντα αρεστός στα παιδιά, να προκαλέσει την οργή ακόμα και το θυμό τους.
Δυσκολίες στην θέσπιση ορίων συναντάμε και σε περιπτώσεις όπου τα παιδιά έχουν μετατραπεί σε αντικαταστάτη του συντρόφου, ένα συναισθηματικό αποκούμπι. Τα παιδιά καλούνται να δώσουν νόημα στην ζωή των γονιών τους, να γεμίσουν το συναισθηματικό κενό μίας οικογένειας ή να πραγματώσουν τις προσδοκίες επαγγελματικής εξέλιξης που τρέφουν οι γονείς.
Η σχέση μεταξύ συντρόφων μπαίνει σε δεύτερη μοίρα, μετά την σχέση γονέων-παιδιών. Το παιδί αποτελεί το επίκεντρο του οικογενειακού συστήματος, και δεν μπορεί ή με μεγάλη δυσκολία θα μπορέσει να αποδεσμευτεί και να απελευθερωθεί από την οικογένεια. Τα πάντα περιστρέφονται γύρω από το παιδί. Τα όρια γίνονται ασαφή/χάνονται.
Συνηθισμένο ακόμα είναι λόγω της έλλειψης χρόνου που βιώνουν στην καθημερινότητά τους, οι γονείς θεωρούν ότι κάνοντας όλα τα χατίρια στα παιδιά τους αναπληρώνουν τις ώρες που δεν είναι κοντά τους.
Χωρίς τα όρια η αυτοτέλεια, η αυτονομία, η αυτοεκτίμηση και η συναισθηματική και κοινωνική προσαρμογή δυσχερένονται. Τα όρια είναι μέρος των θεμελίων πάνω στα οποία χτίζονται οι σχέσεις γονιών-παιδιών, χωρίς να σημαίνει οτι η θέσπισή τους έχει να κάνει με απαγορευσεις και τιμωρίες. Δεν στοχεύουν στην κυριαρχία αλλά την υπόδειξη. Η απαγόρευση και η τιμωρία αλλοιώνουν τη θέληση και το σθένος του παιδιού.