Δώρα Χριστουγέννων: Βάζοντας όρια στα παιδιά
Οι εορταστικές ημέρες των Χριστουγέννων φτάνουν και η κάθε οικογένεια ετοιμάζει αυτόν τον ερχομό με τον δικό της μοναδικό τρόπο, μ’ εκείνον που την κάνει να νιώθει όμορφα και μπορεί να τον υποστηρίξει. Κάθε σπίτι πλημμυρίζει από εορταστική ατμόσφαιρα, με όμορφο στολισμό, προετοιμασία νόστιμων γευμάτων, γραφή χριστουγεννιάτικων καρτών και φυσικά, της λίστα των δώρων.
Δες ακόμα: Έρχονται τα Χριστούγεννα και η Πρωτοχρονιά, Hey!
Το θέμα των δώρων είναι κάτι που τα τελευταία χρόνια απασχολεί αρκετές ελληνικές οικογένειες, απ΄ όποιο κοινωνικό ή οικονομικό στρώμα κι αν προέρχονται. Η κοινωνία μας είναι γαλουχημένη να εκδηλώνει την αγάπη της, τη φροντίδα και το ενδιαφέρον της έντονα με την παροχή υλικών μέσων. Στην δεκαετία του ’90 και αρχές του ‘00, η Ελληνική οικογένεια αποτελούσε τον καθρέφτη του υπερκαταναλωτισμού. Η πραγματικότητα είναι ότι ποτέ άλλοτε δεν κυκλοφορούσαν στο εμπόριο και στα μέσα ενημέρωσης τόσο πολλά υλικά αγαθά όσο σήμερα. Τα παιδιά είτε στο σπίτι τους είτε στο σχολείο και στον περίγυρο τους λαμβάνουν πολλών ειδών μηνύματα από χιλιάδες νέα προϊόντα που κυκλοφορούν. Λίγο πολύ κάθε παιδί «μπαίνει» στον πειρασμό να λαχταρήσει κάτι να «ζηλέψει» να ποθήσει, ακόμα και να διεκδικήσει κάποιο δώρο. Στην ουσία δεν γνωρίζει τι είναι αυτό που ποθεί ή πού αυτό μπορεί να του χρησιμεύσει, αλλά του κινεί την περιέργεια και απλώς το θέλει. Υπάρχουν γονείς που νιώθουν ότι δεν μπορούν να χαλιναγωγήσουν αυτή την μανία των παιδιών τους στο να αποκτήσουν τα πάντα. Ουσιαστικά ο παιδικός καταναλωτισμός αντικατοπτρίζει μία κοινωνική πραγματικότητα, αυτό που ζούμε μέρα με τη μέρα. Στο δια ταύτα λοιπόν, καθώς οι μέρες των Χριστουγέννων πλησιάζουν, οι γονείς αγωνιούν όλο και περισσότερο για το πώς θα καταφέρουν ή θα μπορέσουν να φανούν ικανοί μπροστά στις προσδοκίες των παιδιών τους ή απαιτήσεις τους.
Τα παιδιά ζητούν ή οι γονείς θέλουν διαρκώς να δίνουν;
Αρκετοί παιδοψυχολόγοι υποστηρίζουν ότι το προφίλ ενός παιδιού αντικατοπτρίζει σε ένα πολύ μεγάλο βαθμό το οικογενειακό πλαίσιο, στο οποίο το ίδιο μεγαλώνει. Γονείς που έχουν την ανάγκη να «δίνουν» συνεχώς ύλη, αυτόματα θα μάθουν στα παιδιά τους να ζητούν και να διεκδικούν συνεχώς οτιδήποτε δουν και τους κάνει εντύπωση. Δεν αναφερόμαστε στις οικογένειες που έχουν την οικονομική άνεση και το κάνουν, διότι και σ’ αυτή την περίπτωση, παιδιά που μεγαλώνουν σ’ ένα οικογενειακό περιβάλλον που τα εισοδηματικά κριτήρια των μεγάλων είναι σε αρκετά ευνοημένες συνθήκες, μεγαλώνοντας με άφθονη ύλη πλάι τους στερούνται άλλου είδους σχέσεων και ουσιαστικής επικοινωνίας και αυτό φαίνεται αργότερα στην ενήλικη πλέον ζωή.
Τα παιδιά μαθαίνουν από τους γονείς τους, δεν ζητούν αν δεν τους δοθούν αντικείμενα, δεν γίνονται υπερβολικά εάν δεν έχουν μάθει στην υπερκατανάλωση και στο πολύ. Εάν κάποιος παρατηρήσει γύρω του ακόμα και πριν γεννηθεί ένα παιδί, γονείς και στενοί συγγενείς προσπαθούν να προμηθευτούν οτιδήποτε μπορούν να για καταστήσουν το παιδί τους αυτάρκες, ωστόσο όλα αυτά με κάποια υπερβολή.
Είναι σαν να θεωρούν οι μεγάλοι ότι το βρέφος θα τους αξιολογήσει, θα τους κρίνει, θα τους αποδεχτεί ή θα τους απορρίψει, λαμβάνοντας υπόψη τα αντικείμενα που έχει γύρω του.
Ποια είναι η θέση και η ευθύνη των γονέων σε όλο αυτό;
Οι περισσότεροι γονείς, λίγα χρόνια πριν, λόγω πολλών επαγγελματικών υποχρεώσεων είχαν την τάση (κυρίως λόγω έλλειψης χρόνου) να προσπαθούν να αναπληρώσουν το συναισθηματικό κενό, αγοράζοντας συνεχώς αντικείμενα. Το σύνδρομο της στέρησης και της υπερπροσφοράς είναι στοιχείο που χαρακτηρίζει έντονα την ελληνική οικογένεια. Οι περισσότεροι σκέφτονταν ότι θέλουν να προσφέρουν τα πάντα, επειδή δεν θέλουν να στερηθούν τα παιδιά τους, όπως οι ίδιοι όταν βρίσκονταν στην ηλικία τους.
Αυτή η σκέψη κινδυνολογεί. Υπάρχουν φορές που οι γονείς προσφέρουν πολλά πράγματα που ούτε καν τα έχει ζητήσει το παιδί τους, με αποτέλεσμα να του δημιουργούν αρκετή πίεση και μάλιστα, ένα αίσθημα ενοχής σε μεγαλύτερες ηλικίες για το ότι πρέπει να δέχεται οτιδήποτε του δίνεται, ακόμα και εάν δεν έχει ερωτηθεί. Υπάρχουν βέβαια και ορισμένες περιπτώσεις γονέων που δεν αγοράζουν τίποτα στο παιδί τους, φοβούμενοι μην κακομάθει, μία εντελώς ακραία αντιμετώπιση. Αυτό που χρειάζεται είναι να τηρείται ένα μέτρο σε όλα και να αποφεύγονται οι ακραίες σκέψεις και ενέργειες.
Σε όλα αυτά, έχει προστεθεί η μεγάλη αγωνία των γονέων στα δώρα που καλούνται να πάρουν στα παιδιά τους. Ο κάθε γονιός θα χρειαστεί να εφεύρει νέους τρόπους για να έρθει κοντά με το παιδί του και ίσως χρειαστεί ακόμη και να κατασκευάσει μαζί του διάφορα είδη δώρων, ώστε να τα ανταλλάξουν μεταξύ τους.
Στις πιο μικρές ηλικίες, δηλαδή σε νήπια ή παιδιά προσχολικής ηλικίας, η φαντασία και το παιχνίδι είναι κάτι που κερδίζει και εντυπωσιάζει τους μικρούς μας φίλους. Αρκετές ημέρες πριν τα Χριστούγεννα μπορούν οι γονείς με τα παιδιά τους να βγουν βόλτα σ’ ένα πάρκο, σ’ ένα βουνό και να προμηθευτούν διάφορα υλικά της φύσης και να φτιάξουν όλοι μαζί ένα χειροποίητο δέντρο ή να πρωτοτυπήσουν μαζί με μεγαλύτερης ηλικίας παιδιά φτιάχνοντας χειροποίητα δωράκια και στολίζοντάς τα με υλικά της φύσης.
Ένας γονιός που δεν ενοχοποιείται εύκολα και δεν αγχώνεται για το πώς «θα το πάρει το παιδί του» βρίσκει τρόπους και λύσεις, ακόμη και μέσα στην οικονομική κρίση και μαθαίνει την ιδέα της εφευρετικότητας και της έμπνευσης τόσο στον ίδιο όσο και στο παιδί του. Δεν βρίσκονται λύσεις, όταν ο νους σκαλώνει και εμμένει στη σκέψη ότι δεν μπορεί να καταφέρει τίποτα.
Τα Χριστούγεννα είναι μία γιορτή που χρειάζεται όλοι να το βιώνουν όμορφα, ευχάριστα και όχι με ενοχικά συναισθήματα. Γονείς και νονοί χρειάζεται να καταλάβουν ότι σημασία δεν έχει η ποσότητα και η ακρίβεια σε κάτι, αλλά η πράξη, η αγάπη και ο τρόπος που αυτό το κάτι προσφέρεται.
Τι πρέπει να κάνει ο γονιός αν επιμένει το παιδί;
Βέβαια μπορεί να υπάρχουν και τέτοιου είδους στιγμές σε ορισμένες οικογένειες, εάν κάποια παιδιά ζητούν με ένταση και επιμονή, ο γονιός εκείνο που μπορεί να κάνει άμεσα είναι να θέσει στο παιδί του να επιλέξει από μία λίστα που ο ίδιος ο γονιός θα έχει κάνει προηγουμένως.
Παλιότερα, αρκετοί γονείς αλλά και νονοί πήγαιναν με τα παιδιά τους ακόμα και προσχολικής ηλικίας να διαλέξει το παιδί το δώρο του από ένα κατάστημα. Τα παιδιά αυτής της ηλικίας είναι φυσικό να μην έχουν την αίσθηση του ακριβού ή του φθηνού και από την στιγμή που ορισμένοι παίρνουν το παιδί μαζί τους, είναι έτοιμοι για οτιδήποτε διαλέξει, ακόμα και εάν αυτό που επιλεχτεί φέρει σε δύσκολη θέση τον γονιό ή τον νονό.
Μπορεί αντί λοιπόν να έρχονται τα μικρά παιδιά μαζί με τους γονείς στα μαγαζιά και να επιλέγουν, να ρωτούν οι ίδιοι τι θα ήθελαν και ο γονιός να επιλέγει σύμφωνα με την οικονομική του ευχέρεια αυτό που μπορεί να υποστηρίξει την εκάστοτε στιγμή. Ας μην ανησυχούν οι γονείς, διότι το παιδί περιμένει την πράξη και δεν αξιολογεί εάν είναι ακριβό ή όχι. Ακόμα και για τα παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας (σχολικής) μπορεί να γίνεται μία πιο ώριμη συζήτηση για το τι τους λείπει περισσότερο και θα ήθελαν να είχαν αυτές τις γιορτές. Αυτό επιτυγχάνεται με την διαδικασία της επιλογής τριών ή και παραπάνω επιλογών.
Όταν υπάρχει αγάπη σε μία οικογένεια, εκτιμώνται πολύ οι τρυφερές πράξεις και όχι τα ακριβά δώρα. Τα παιδιά χρειάζονται ειλικρίνεια όχι μόνο στα λόγια, αλλά κυρίως στις πράξεις από τους μεγαλύτερους τους. Δε χρειάζονται πάρτι και ακριβά ρεβεγιόν για να περάσει καλά μία οικογένεια. Μια βόλτα στα στολισμένα μαγαζιά, σπιτικά κουλουράκια και εδέσματα με την συμμετοχή των παιδιών είναι αρκετά για να περάσει ευχάριστα μία οικογένεια. Η περίοδος των διακοπών είναι μία ευκαιρία για διάλειμμα από την καθημερινότητα και τα προβλήματα. Η κάθε οικογένεια χρειάζεται να δίνει προσοχή στις ουσιαστικές και πραγματικές της ανάγκες, στοιχειά που δίνουν ηρεμία και φροντίδα στις μεταξύ τους σχέσεις.
Γιατί νιώθω ότι στερώ κάτι από το παιδί μου;
Εκείνο που ίσως ξεχνούν οι ενήλικοι και αγχώνονται στον βωμό του καταναλωτισμού είναι ότι για τα παιδιά, τα Χριστούγεννα είναι η αναβίωση ενός παραμυθιού, αρχίζουν και μπαίνουν σε κάτι μαγικό το οποίο οι ενήλικοι μπορεί πια να έχουν ξεχάσει ή να μην είναι πλέον σε θέση να αντιληφθούν. Ο στολισμός του δέντρου, τα κάλαντα, ο στολισμός των δρόμων, τα παραμύθια που έχουν ακούσει ή διαβάσει και μιλούν για χιονισμένα τοπία, ελάφια, έλκηθρα, ο ερχομός του πολυαγαπημένου Αϊ-Βασίλη με το σάκο με τα δώρα και η κάθοδός του από την καμινάδα του σπιτιού, είναι μόνο λίγα από τα στοιχεία της παραμυθένιας αυτής ατμόσφαιρας. Για τα παιδιά έχει μεγαλύτερη σημασία η διατήρηση αυτής της ατμόσφαιρας και η απολαβή χαράς μέσα από αυτή και όχι η απόκτηση ενός συγκεκριμένου τύπου δώρου. Εκείνα θέλουν κυρίως να μπουν και να απολαύσουν χαρούμενα το ωραίο αυτό παραμύθι. Οι γονείς χρειάζεται να έρθουν κοντά σ’ αυτή την ανάγκη του παιδιού.
Στα μεγαλύτερα παιδιά που αυτό το παραμύθι έχει εξιδανικευτεί αρκετά πλέον στο μυαλό τους, οι γονείς αισθάνονται αμήχανα και ζορίζονται, θεωρώντας ότι κάτι του στερούν και ότι δεν είναι ικανοί. Τα παιδιά δεν θέλουν να βλέπουν τους γονείς τους αδύναμους και ανίκανους να ανταπεξέλθουν, μάλιστα υπάρχουν πολλά παιδιά σήμερα που είναι γνώστες της κατάστασης και από μόνα τους για να μην επιβαρύνουν τον γονιό τον απαλλάσσουν από την οποιαδήποτε υλική επιθυμία τους. Το παιδί δεν στερείται όταν έχει τον γονιό του πλάι του, όταν νιώθει δύναμη και ασφάλεια κοντά του. Η στενοχώρια και η αγωνία κυριαρχούν για κάθε μητέρα ή πατέρα που δεν μπορεί να προσφέρει στην οικογένειά του αυτά που επιθυμεί και νιώθει ότι στερείται εξαιτίας της έλλειψης χρημάτων.
Ποιο είναι το μυστικό για ευτυχισμένα Χριστούγεννα;
Είτε τα παιδιά είτε οι ενήλικες αυτό που επιθυμούν περισσότερο τις ημέρες των εορτών είναι να περνούν ευχάριστα μαζί με τους αγαπημένους τους, να χαίρονται, να μοιράζονται στιγμές μαζί τους, να επικοινωνούν. Μία όμορφη βόλτα, η συμμετοχή των μεγάλων στο παιχνίδι με το παιδί τους, είναι το μεγαλύτερο δώρο και για τις δύο πλευρές. Ο ενθουσιασμός των παιδιών όταν μοιράζονται τα παιχνίδια τους με τους μεγάλους είναι έντονος.
Αν παρατηρήσουμε ένα παιδί όταν παίρνει στα χέρια του ένα δώρο και το ξετυλίγει είναι τόσο ενθουσιασμένο που με το βλέμμα του αναζητά τον ενήλικα να είναι εκεί δίπλα μαζί του, αναζητά μία παρέα που θα ασχοληθούν όλοι μαζί με το καινούργιο του απόκτημα. Αυτό το δώρο μπορούν οι γονείς να το δώσουν στο παιδί τους. Η χαρά σε αυτό το «μοίρασμα» είναι πολύ μεγάλη και η ευτυχία των παιδιών, τότε γίνεται πραγματικά τεράστια.
Το παιχνίδι αποτελεί για τα παιδιά μια μοναδική ευκαιρία για εξέλιξη και μάθηση, καθώς μετατρέπει τα ερεθίσματα που εισπράττονται σε μια δική τους κατανοητή γλώσσα. Το παιχνίδι λοιπόν χρειάζεται να δραστηριοποιεί το παιδί και να το εμπλέκει σε αυτή τη διαδικασία, και όχι να είναι απλά εντυπωσιακό. Συχνά θα δούμε παιδιά να μην εντυπωσιάζονται εύκολα από ένα «μεγάλο δώρο» με εντυπωσιακό περιτύλιγμα, αλλά με κάτι μικρότερο, όπου εκείνος που θα του το δώσει θα του πει μία ιστορία για το αντικείμενο αυτό, θα χρησιμοποιήσει την φαντασία του, ώστε να εντυπωσιάσει και σαγηνεύσει το παιδί.
Αυτή η κατάσταση θα μαγέψει το παιδί το οποίο θα το ωθήσει να ασχοληθεί μαζί του, να παίξει και να εξερευνήσει όλα όσα άκουσε πριν από τον ενήλικα. Μπορεί να ασχοληθεί με τις ώρες με τα πιο απλά δώρα και αντικείμενα, όπως μια ξύλινη σφεντόνα, ένα μουσικό όργανο, ένα παράξενο και διαφορετικό αντικείμενο ή οτιδήποτε άλλο ένας ενήλικας δεν θα του έδινε την πρέπουσα σημασία, το οποίο όμως τα μαγεύει περισσότερο και πολλές φορές εις βάρος ενός πιο ακριβού ή εμπορικού παιχνιδιού. Τα παιδιά αναγνωρίζουν την αξία ενός απλού δώρου που εξάπτει την φαντασία και τη δημιουργικότητά τους. Τα παιδιά προσαρμόζονται πολύ εύκολα και γρήγορα στις νέες συνθήκες, αυτό που λείπει ίσως από τους ενήλικες πλέον είναι η χαλαρότητα, η δημιουργικότητα και η φαντασία, στοιχεία που δεν κοστίζουν.
Πώς αντιμετωπίζεται ο παιδικός καταναλωτισμός;
Καταρχήν χρειάζεται σταθερότητα και σταδιακά βήματα στο πώς θα προσεγγιστεί ένα παιδί. Μπορούν οι γονείς να μιλούν με το παιδί τους και από κοινού να βλέπουν τις ανάγκες του παιδιού ή τις ελλείψεις του στην παρούσα φάση. Εάν χρειάζεται πράγματα για να ικανοποιηθεί ο καταναλωτισμός του παιδιού είναι μία μεγάλη αφορμή για τον γονιό να κάνει κουβέντα μαζί του, για ποιο λόγο το έχει ανάγκη στην παρούσα φάση.
Από εκείνα που ήδη έχει πως θα μπορούσε να εξυπηρετηθεί; Τα παιδιά χρειάζεται να ξέρουν την αλήθεια, όταν γίνεται αποφυγή αυτής τα παιδιά παραπλανούνται και μεταφέρεται σε αυτά λανθασμένο μήνυμα. Μπορεί το παιδί να μπει στην διαδικασία της οργάνωσης να γράψει τι χρειάζεται και όταν έρθει η ώρα για να γίνει η αγορά να επιλέξει εκείνο που την συγκεκριμένη στιγμή του είναι περισσότερο χρήσιμο και πραγματικά του χρειάζεται. Εάν κάποιο παιδί δεν έχει συνηθίσει το μέτρο μέσα στην οικογένεια του μπορεί να θυμώσει ή να ενοχληθεί όταν ο ενήλικας του θέσει για πρώτη φορά μέτρο και όριο. Αυτό θα γίνεται μόνο στην αρχή, μετά θα συνηθίσει, το όριο βοηθά το παιδί στη σύνεση και στον προγραμματισμό του.
Η αγορά των παιχνιδιών χρειάζεται να γίνεται με μεγάλη προσοχή από τους γονείς, να είναι αντικείμενα που βοηθούν στην ανάπτυξη της φαντασίας, στην δημιουργικότητα, στην εξερεύνηση, παιδαγωγικά παιχνίδια και όσο γίνεται περισσότερο ομαδικά παιχνίδια. Τέλος, είναι χρήσιμο να θυμούνται οι γονείς ότι κανένα αντικείμενο, καμία ύλη δεν υποκαθιστά τη σχέση με το παιδί. Η επαφή και η ουσιαστική σχέση «χτίζεται» με το απλό, το λίγο, το λιτό αλλά το αληθινό.