Η συνεξάρτηση μέσα στην οικογένεια. Πώς βάζω λειτουργικά όρια;

Μέσα σε ένα σύστημα οικογένειας που δεν λειτουργεί αρμονικά σε επίπεδο επικοινωνίας και σχέσεων ή όπου υπάρχει κακοποίηση είτε συναισθηματική είτε σωματική, όπου τα όρια δεν υπάρχουν ή δεν είναι σαφή δημιουργούνται παιδιά που ως ενήλικες δημιουργούν σχέσεις συνεξάρτησης.

Δες ακόμα: Πώς να προστατεύσεις τους ηλικιωμένους από τη γρίπη;

Συνεξάρτηση εννοούμε τη συνθήκη που το άτομο είναι συναισθηματικά εξαρτημένο από κάποιον άλλον σε τέτοιο βαθμό που δε μπορεί να λειτουργήσει ανεξάρτητα και διατηρεί ελάχιστα την ταυτότητα του.

Μέσα σε ένα σύστημα συν εξαρτημένης οικογένειας τα μέλη της δυσκολεύονται:

• Να βιώσουν κατάλληλα επίπεδα αυτοσεβασμού.
• Να θέσουν λειτουργικά όρια.
• Να αναγνωρίσουν και να εκφράσουν την πραγματικότητα τους.
• Να αναγνωρίσουν και να καλύψουν τις ανάγκες και τις επιθυμίες τους.

Τα συστήματα ορίων είναι αόρατα και συμβολικά και έχουν 3 κυρίως στόχους:

• Να αποτρέψουν τους άλλους από το να εισβάλλουν στο χώρο μας και να μας κακοποιήσουν
• Να αποτρέψουμε εμείς να κάνουμε το ίδιο στους άλλους
• Να δώσουν στο καθένα μας έναν τρόπο να ενσωματώσουμε την αίσθηση του «ποιοί είμαστε»

Ένα άτομο που δεν έχει όρια δε μπορεί να έχει επίγνωση ή ευαισθησία στα όρια των άλλων.

Τα όρια μαθαίνονται στα παιδιά,καθώς δε γεννιούνται με αυτά, αλλά εκπαιδεύονται από τους γονείς. Είναι απαραίτητα για να διδάξουν στο παιδί πως θα προστατεύεται από τυχόν κακοποιητικές συμπεριφορές. Οι γονείς πρέπει και οι ίδιοι να αντιτίθενται στην ενδεχόμενη κακοποιητική συμπεριφορά των παιδιών τους που συχνά μπορεί να είναι η συμπεριφορά ενός κακομαθημένου που απαιτεί πράγματα από τους γονείς. Αυτή η προστασία και η εναντίωση είναι αυτή που τελικά διδάσκει στα παιδιά να έχουν υγιή και σταθερά αλλά ευέλικτα όρια όταν ενηλικιωθούν.

Τα παιδιά που έχουν μεγαλώσει μέσα σε μια δυσλειτουργική από άποψη ορίων οικογένεια υποφέρουν από διάφορα προβλήματα στις σχέσεις τους με τους άλλους.

Χαρακτηριστικό είναι πώς όταν κάποιος μεγαλώνει σε μια οικογένεια χωρίς όρια είναι πολύ πιθανό να έχει την αίσθηση κακοποίησης. Μπορεί να δυσκολεύονται να πουν όχι, επιτρέπουν στους άλλους συχνά να τους εκμεταλλεύονται σωματικά ή συναισθηματικά. Ένας συνεξαρτώμενος χωρίς όρια, όχι μόνο δεν έχει προστασία, αλλά δεν έχει και την ικανότητα να αναγνωρίζει το δικαίωμα του άλλου να του βάλει όρια.

Στη περίπτωση των ελαττωματικών ορίων είναι άνθρωποι που το σύστημα ορίων τους είναι διάτρητο. Δηλαδή κάποιες φορές μπορούν να θέσουν όρια, κάποιες άλλες όχι. Για παράδειγμα μπορεί να βάζουν όρια γενικά άλλα όχι σε φιγούρες εξουσίας ή στο σύντροφο τους ή όταν είναι φοβισμένοι.

Σε άλλα οικογενειακά συστήματα μπορεί να διδάσκονται στο παιδί κανόνες που μοιάζουν με όρια, αλλά αυτό που πραγματικά συμβαίνει είναι «τείχη» που υποκαθιστούν ένα ακέραιο όριο και συχνά είναι φτιαγμένα από θυμό και φόβο. Υπάρχει προστασία χωρίς καθόλου οικειότητα μέσα στην οικογένεια και το σύστημα. Συνήθως αυτοί οι άνθρωποι ως ενήλικες χρησιμοποιούν ένα τείχος φόβου υποχωρούν από τους άλλους για να παραμείνουν ασφαλείς και γενικότερα δυσκολεύονται να συνάψουν σχέσεις.

Τα συμπτώματα της συνεξάρτησης:

• Υπερβολική τάση να ευχαριστήσει τους άλλους

Τα άτομα με συνεξάρτηση αισθάνονται ότι δεν έχουν επιλογή, βάζουν τους άλλους πρώτους και τον εαυτό τους τελευταίο και έχουν άγχος αν αρνηθούν. Μονίμως θυσιάζονται για τους άλλους, χωρίς να τους έχει ζητηθεί κάτι τέτοιο και σε τέτοιον υπερβολικό βαθμό που οι άλλοι τελικά εκνευρίζονται αντί να ευχαριστιούνται.

• Έλλειψηορίων. Τα όρια είναι η νοητή γραμμή που χωρίζει τον εαυτό μας από τους άλλους: τι ανήκει σε εμάς, δηλαδή σώμα, ψυχή, χρήματα, υλικά αγαθά, αλλά και σκέψεις, συναισθήματα, όνειρα, φόβοι, κλπ και τι ανήκει αντίστοιχα στους άλλους.   ‘Eχουν χαλαρά ή ασαφή όρια με τους άλλους.  Αισθάνονται υπεύθυνοι για τα συναισθήματα και τα προβλήματα των άλλων ή κατηγορούν μονίμως τους άλλους για τα δικά τους προβλήματα.
• Δυσλειτουργικήεπικοινωνία.  Τα άτομα με συνεξάρτηση δυσκολεύονται όταν πρόκειται να εκφράσουν τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις ανάγκες τους.  Επίσης συχνό όμως είναι τα άτομα με συνεξάρτηση πραγματικά να ΜΗ γνωρίζουν ούτε τα ίδια τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις ανάγκες τους, κάτι που στέκει εμπόδιο στις σχέσεις τους με τους άλλους. Όλο αυτό το μπέρδεμα δημιουργεί δυσλειτουργική επικοινωνία, παρεξηγήσεις, εκνευρισμό.
• Χαμηλήαυτοεκτίμηση.  Τα άτομα με συνεξάρτηση δε νιώθουν καλά για τον εαυτό τους, συγκρίνουν τον εαυτό τους με τους άλλους και βρίσκουν ότι υστερούν, θεωρούν ότι οι άλλοι δεν τους αγαπούν και δεν τους υπολογίζουν: όλα αυτά είναι σημάδια χαμηλής αυτοεκτίμησης.
• Αντιδραστικότητα. Η συνέπεια του να έχει κανείς ασαφή όρια τόσο μέσα του όσο και με τους γύρω του είναι ότι αντιδρά και ανταποκρίνεται στις σκέψεις και τα συναισθήματα του καθενός.  Λέει κάποιος κάτι με το οποίο το άτομο με συνεξάρτηση διαφωνεί;  Είτε πιστεύει ότι ο άλλος του το λέει προσωπικά για να τον θίξει, είτε παίρνει θέση άμυνας.  Με άλλα λόγια, απορροφά ό,τι του πουν οι άλλοι, επειδή δεν έχει φίλτρα και όρια.  Χωρίς όρια όμως δεν ξεχωρίζει κανείς ότι πρόκειται απλώς για μια γνώμη ενός άλλου ανθρώπου ώστε να μην το πάρει κατάκαρδα.
• Υπερβολικήφροντίδα.   Τα άτομα με συνεξάρτηση έχουν την τάση να φορτώνονται τα προβλήματα των άλλων και να τους φροντίζουν σε σημείο εξάντλησης.  Αν μάλιστα ο άλλος δε χρειάζεται βοήθεια, αισθάνονται προδοσία και απόρριψη .
• Υπερβολικός έλεγχος. Τα άτομα με συνεξάρτηση θέλουν να ασκούν έλεγχο στο κάθε τι και στον καθένα διότι έτσι αισθάνονται σιγουριά και ασφάλεια.
• Εμμονές.Τα άτομα με συνεξάρτηση έχουν την τάση να σκέφτονται διαρκώς για άλλους ανθρώπους ή σχέσεις, κάτι που προκαλείτε από την εξάρτησή τους, τους φόβους και τα άγχη τους.  Πολλές φορές «κολλάνε” σε ένα λάθος που έκαναν ή νομίζουν ότι
• Εξάρτηση.Τα άτομα με συνεξάρτηση χρειάζονται την έγκριση και την αποδοχή των γύρω τους για να νιώθουν καλά για τον εαυτό τους.  Φοβούνται υπερβολικά την απόρριψη ή την εγκατάλειψη  και τρομοκρατούνται στη σκέψη ότι μπορεί να βρεθούν χωρίς σχέση.  Έτσι συχνά μπλέκουν σε άσχημες και δυσλειτουργικές ή και κακοποιητικές σχέσεις, από τις οποίες φοβούνται να βγουν για να μη μείνουν μόνοι (ενώ πραγματικά μπορούν να ανταπεξέλθουν μόνοι).  Τελικά αισθάνονται παγιδευμένοι.
• Δυσκολίαστις στενές σχέσεις. Τα άτομα με συνεξάρτηση δυσκολεύονται να έχουν στενές σχέσεις, είτε ερωτικές είτε φιλικές, διότι τους λείπει η ικανότητα να εκμυστηρευτούν στον άλλον τα προσωπικά τους και να δεχτούν τα προσωπικά του άλλου χωρίς να θιχτούν οι ίδιοι, χωρίς να νιώσουν απόρριψη ή προδοσία.  Συχνά, λόγω των παραπάνω έχουν σεξουαλικά προβλήματα.
• Έντονααρνητικά συναισθήματα.  Η συνεξάρτηση δημιουργεί στρες και οδηγεί σε έντονα αρνητικά συναισθήματα: ντροπή, χαμηλή αυτοεκτίμηση, ενοχές, άγχος, φόβος πώς θα τους κρίνουν οι άλλοι, φόβος απόρριψης ή εγκατάλειψης, φόβος μήπως κάνουν λάθος ή αποτύχουν, φόβος της μοναξιάς ή φόβος της στενής σχέσης… Αυτή η πίεση συχνά οδηγεί σε θυμό, ένταση, αίσθημα απελπισίας και κατάθλιψη.
• Άρνηση. Δυστυχώς, τα άτομα με συνεξάρτηση δεν παραδέχονται το πρόβλημα τους!  Συνήθως πιστεύουν ότι το πρόβλημα είναι κάποιος ή κάτι άλλο.  Έτσι, είτε παραπονιούνται διαρκώς είτε προσπαθούν να διορθώσουν το άλλο άτομο ή αλλάζουν σχέσεις και δουλειές χωρίς να αναγνωρίζουν ότι οι ίδιοι έχουν πρόβλημα.  Βρίσκονται σε άρνηση των συναισθημάτων τους για αγάπη και αποδοχή, σε άρνηση της ευαισθησίας τους και μη κάνοντας τίποτα το πρόβλημα διαιωνίζεται…

Προσοχή λοιπόν γιατί η πολυπλοκότητα είναι μεγάλη και κάποιος από μόνος του δε μπορεί να βγεί ευκολα από το κύκλο της συνεξάρτησης.Χρειἀζεται να εκπαιδευτεί ως ενήλικας πλέον όπως τα μικρά παιδιά μαθάινουν  από τους γονείς για τα όρια. Αν λοιπόν κάποια από αυτά τα συμπτώματα σας θυμίζουν τον εαυτό σας ή κάποιον οικείο σας, καλό θα ήταν να συμβουλευόσασταν έναν Οικογενειακό Ψυχοθεραπευτή που θα μπορούσε να βοηθήσει στα αρνητικά συναισθήματα που γεννιοὐνται σε τέτοιες καταστάσεις συνεξάρτησης.