Ποιες ψυχωτικές παθήσεις πλήττουν τους ηλικιωμένους;
Ο ειδικός γιατρός για τις ψυχιατρικές παθήσεις καλείται καθημερινά να αντιμετωπίσει πλήθος ψυχωτικών συμπτωμάτων αναλόγως της προέλευσής τους.
Δες ακόμα: «Ψυχοσωματικά»: Τι είναι τα ψυχοσωματικά και πώς αντιμετωπίζονται;
Αυτά κατηγοριοποιούνται ως εξής:
- Διαταραχές αντίληψης λογίζονται οι ψευδαισθήσεις ή οι παραισθήσεις που λαμβάνονται από όλα τα αισθητήρια όργανα, δηλαδή οπτικές, ακουστικές, αφής, οσφρητικές, γευστικές ή κίνησης.
- Ως διαταραχές περιεχομένου σκέψης χαρακτηρίζονται οι έμμονες ιδέες ενός ατόμου που συνοδεύονται από παραλήρημα, οι υπερτιμημένες ιδέες κ.ά.
- Ως διαταραχές λόγου χαρακτηρίζονται οι διαταραχές ρυθμού ή ροής του λόγου και της σκέψης (λόγια χωρίς ειρμό)
- Στις διαταραχές ψυχοκινητικότητας συμπεριλαμβάνονται η κατατονία, οι στερεοτυπίες η διέγερση και η εμβροντησία.
- Στις διαταραχές συναισθήματος συμπεριλαμβάνονται η εκδήλωση συναισθημάτων αντίθετων προς τη σκέψη. Δηλαδή, η εκδήλωση, για παράδειγμα, χαράς επί κάποιας απώλειας συγγενικού προσώπου.
Οι ηλικιωμένοι τείνουν να εμφανίζουν τέτοιου είδους συμπτώματα είτε αιφνιδίως είτε σταδιακά. Αυτό συνήθως ανησυχεί ιδιαιτέρως τους οικείους του ασθενούς, γι’ αυτό και σπεύδει στον ειδικό γιατρό.
Πού οφείλονται οι ψυχωτικές παθήσεις στους ηλικιωμένους;
Συνήθως οφείλονται σε βλάβες που έχει υποστεί το νευρικό σύστημα του οργανισμού τους. Αναλόγως της εκδήλωσης των συμπτωμάτων γίνεται και η διάγνωση. Όταν η εκδήλωση είναι οξεία, δηλαδή διαρκεί για ώρες ή μέρες, τότε ο ασθενής έχει υποστεί ντελίριο. Η αντιμετώπιση του ντελιρίου οδηγεί σε εξαφάνιση των ψυχωτικών εκδηλώσεων.
Τα συνήθη αίτια της εν λόγω νόσου είναι:
- ΚΝΣ: επιληψία, εγκεφαλίτιδα, εγκεφαλικό τραύμα, όγκος, αιμορραγία, απόστημα, αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο
- Μεταβολικές διαταραχές: Διαταραχές ηλεκτρολυτών, υπερ- ή υπογλυκαιμία, αφυδάτωση ή φόρτωση υγρών, διαταραχή οξεοβασικής ισορροπίας
- Ενδοκρινολογικές διαταραχές: Υπερθυρεοειδισμός, παραθυρεοειδοπάθειες, κρίση υπεραλδοστερονισμού, επινεφριδιακή ανεπάρκεια.
- Αιματολογικές διαταραχές: αναιμία, λευχαιμία
- Καρδιολογικές διαταραχές: έμφραγμα, καρδιακή ανεπάρκεια, αρρυθμία, καρδιοχειρουργική επέμβαση
- Αναπνευστικές διαταραχές: ΧΑΠ, υποξία
- Ηπατικές διαταραχές: ηπατική ανεπάρκεια, ηπατική εγκεφαλοπάθεια
- Νεφρικές διαταραχές: Νεφρική ανεπάρκεια, ουραιμία, SIADH
- Νεοπλάσματα: κυρίως εγκεφαλικά, παρανεοπλασματικό σύνδρομο
- Λοιμώξεις (AIDS, σύφιλη, νόσος Lyme, ερυσίπελας, αποστήματα),
- Φάρμακα: αντιχολινεργικά, αναλγητικά, στεροειδή, αντιβιοτικά, αναισθησία, καρδιολογικά και αντιυπερτασικά, αντινεοπλασματικά κ.α. Ουσιαστικά, οποιαδήποτε ουσία έχει λάβει ή έχει διακόψει πρόσφατα ο ασθενής
- Ναρκωτικές ουσίες: τοξίκωση και στερητικό σύνδρομο
- Ψυχιατρικά αίτια: κακόηθες νευροληπτικό σύνδρομο, κακόηθες σεροτονινεργικό σύνδρομο
- Περιβαλλοντικές συνθήκες: Τραυματισμοί, εγκαύματα, θερμοπληξία, αυξημένο υψόμετρο
Η εγκατάσταση των ψυχωτικών συμπτωμάτων είναι σταδιακή με κυριότερα τις παραληρητικές ιδέες και τις ψευδαισθήσεις, π.χ. σε ένα διάστημα μηνών εμφανίζονται παράπονα και αιτιάσεις για ξένα άτομα μέσα στο σπίτι, για ανεξήγητες κλοπές αντικειμένων , για απιστία του ηλικιωμένου συντρόφου κ.α. Η συνηθέστερη διάγνωση γι’ αυτή τη συμπεριφορά είναι η άνοια. Υπάρχουν πάρα πολλά αίτια και τύποι άνοιας με συχνότερη την άνοια τύπου Alzheimer.
Είτε πρόκειται για ντελίριο είτε για άνοια, ο ασθενής χρειάζεται εκτεταμένη ιατρική διερεύνηση και φροντίδα , ώστε να εντοπιστεί η αιτία πρόκλησης της νόσου και να αντιμετωπιστεί αναλόγως. Η πρόκληση των ψυχωτικών επεισοδίων μπορεί να αποτελεί απόρροια οπτικών ψευδαισθήσεων ή οφθαλμικής βλάβης.
Πώς θεραπεύονται οι ψυχωτικές εκδηλώσεις;
Συνήθως απαιτείται η χορήγηση φαρμακευτικών σκευασμάτων. Συνιστάται η χρήση χαμηλών δόσεων αντιψυχωτικών φαρμάκων, των οποίων η ρύθμιση αποτελεί πολύπλοκη υπόθεση, καθώς θα πρέπει να διατηρηθεί η ισορροπία μεταξύ της αντιμετώπισης των συμπτωμάτων, της αλληλεπίδρασης με την υπόλοιπη φαρμακευτική αγωγή του ασθενούς και της ελαχιστοποίησης των παρενεργειών.
Στο σημείο αυτό, αξίζει να αναφερθεί ότι οι ηλικιωμένοι για διάφορους λόγους (εγκεφαλικές αλλοιώσεις, επιβράδυνση μεταβολισμού κ.α.) είναι περισσότερο ευάλωτοι στις ανεπιθύμητες ενέργειες των φαρμάκων. Έτσι, η παροχή κατάλληλης φροντίδας από ειδικούς ψυχιάτρους και ενδεχομένως και ιατρούς άλλων ειδικοτήτων καθίσταται απολύτως αναγκαία.
Υπάρχει, όμως, και ένας αριθμός περιστατικών ψυχωτικών εκδηλώσεων που δεν οφείλεται σε οργανικούς λόγους. Όταν πραγματοποιηθεί πλήρης κλινικός- παθολογικός έλεγχος του ασθενούς χωρίς να βρεθεί κάποια παθολογική αιτία, σειρά έχει ο έλεγχος της πρωτοπαθούς ψυχικής διαταραχής.
Σε αυτή την περίπτωση, οι ψυχωτικές εκδηλώσεις μπορεί να οφείλονται σε:
- Κατάθλιψη με ψυχωτικά συμπτώματα
- Μανία με ψυχωτικά συμπτώματα
- Σχιζοφρένεια όψιμης έναρξης
- Παραληρητική διαταραχή
Η διάγνωση σε αυτές τις περιπτώσεις μπορεί να είναι δύσκολη.
Οι ψυχωτικές διαταραχές που εκδηλώνονται στους ηλικιωμένους μπορεί να αποτελούν τη συνέχεια μιας ήδη ενυπάρχουσας διαταραχής που ξεκινάει από μικρότερη ηλικία. Είναι πιθανή η ύπαρξη υποβόσκουσας ψυχοπαθολογίας, η οποία αναπτύσσεται αργά και σε μεγάλη πια ηλικία πυροδοτείται από την πίεση που ασκεί το περιβάλλον και εκδηλώνεται με ψυχωτικό σύμπτωμα.
Σχετικό παράδειγμα αποτελούν οι παρανοειδείς , σχιζοειδείς και σχιζότυπες διαταραχές προσωπικότητας. Περιγραφές όπως : «Ο μπαμπάς μου πάντοτε ήταν υπερβολικά ιδιότροπος και τσακωνόταν συνέχεια» ή «η μητέρα μου ήταν πάντα καχύποπτη και με το παραμικρό δημιουργούσε εντάσεις στην οικογένεια», ίσως σχετίζονται με τέτοιου είδους ψυχοπαθολογικό υπόβαθρο.