Ψυχοθεραπευτική σχέση: πότε σε βοηθάει πραγματικά;
Με τον όρο θεραπευτής εδώ αναφερόμαστε σε κάθε επαγγελματία ψυχικής υγείας (ψυχίατρο, ψυχολόγο, κοινωνικό λειτουργό, ψυχιατρικό νοσηλευτή κ.α.), στον οποίο ένα άτομο, ο θεραπευόμενος, απευθύνει ένα αίτημα να δεχτεί ψυχολογική βοήθεια, στο πλαίσιο της ανάπτυξης μιας θεραπευτικής μεταξύ τους σχέσης.
Δες ακόμα: 5 χαρακτηριστικά στοιχεία ενός καλού ψυχοθεραπευτή
Η αυξανόμενη πολυπλοκότητα των συστημάτων παροχής ιατρικών υπηρεσιών, οι υποειδικότητες και η τεχνικοποίηση της ιατρικής, καθώς και η εύκολη πρόσβαση στην πληροφόρηση, έχουν δημιουργήσει ένα παράξενο κόσμο για τον πάσχοντα, ο οποίος, χαμένος στην ανωνυμία του, αισθάνεται την ανάγκη για μια προσωπική, εξατομικευμένη και ανθρώπινη επικοινωνία ανάμεσα στον ίδιο και στον ιατρό.
Ειδικότερα στο πεδίο της ψυχικής υγείας, η ανάγκη για την κατανόηση και την αποτελεσματική και συνεχιζόμενη θεραπευτική αντιμετώπιση των ψυχικών νόσων συνάδει με το πνεύμα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, ο οποίος ορίζει την υγεία ως την κατάσταση πλήρους σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι απλώς την απουσία νόσου ή αναπηρίας.
«Συμμαχία» και «Πλαίσιο»
Στο σύνολο της βιβλιογραφίας γύρω από την ψυχική υγεία καταγράφεται η εξέχουσα θέση που κατέχει η θεραπευτική σχέση στην προσπάθειά αντιμετώπισης κάθε ψυχικής νόσου. Όλες οι αναγνωρισμένες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις και σχολές, όπως η ψυχοδυναμική, η πελατοκεντρική, η συμπεριφοριστική-γνωσιακή, η συστημική κ.α., από την έναρξη κάθε θεραπευτικού εγχειρήματος, τονίζουν την ανάγκη για την εγκατάσταση της λεγόμενης «θεραπευτικής συμμαχίας». Το άτομο, το οποίο διατυπώνει το αίτημα για βοήθεια, οφείλει να «συμμαχήσει» με το άτομο που έχει τη δυνατότητα και τα επαγγελματικά προσόντα για να του προσφέρει αυτή τη βοήθεια και αντίστροφα.
Τα απαραίτητα στοιχεία, ώστε να καλλιεργηθεί η εγκατάσταση θετικής σχέσης με τον ασθενή, είναι:
1) η σταθερότητα, η συνέχεια και η συνέπεια, που προσαρμόζεται στην κλινική εικόνα του ασθενή
2) η διαθεσιμότητα, η ενσυναίσθηση και η «αυθεντικότητα» του θεραπευτή
3) το πλαίσιο (setting): οι τακτές ώρες και ημέρες των συναντήσεων, ο σταθερός χώρος της συνεδρίας και ο ίδιος θεραπευτής.
Άλλωστε, ακόμα και για την αποδοχή και σταθερή λήψη της φαρμακευτικής αγωγής από έναν ασθενή, προαπαιτούμενη είναι η σταθερή και ομαλή συνεργασία με τον ιατρό, στα πλαίσια μιας σχέσης εμπιστοσύνης.
Η έννοια της “διϋποκειμενικότητας”
Η έννοια της «διϋποκειμενικότητας» έχει τις ρίζες της στη Φαινομενολογική προσέγγιση και αφορά στο πλαίσιο της ψυχοθεραπευτικής σχέσης. Βασίζεται στην αρχή πως ο θεραπευόμενος, ως ύπαρξη μέσα στον ευρύτερο κόσμο αλλά και στον δικό του κόσμο, μπορεί να κατανοηθεί επακριβώς μέσα από τη διαπροσωπική σχέση που αναπτύσσει, ήδη από την πρώτη του συνάντηση, με τον θεραπευτή. Όταν, μέσα στην ψυχοθεραπεία, οι δυο τους διερευνούν, από κοινού και μέσα από τις πλούσιες αφηγήσεις του ασθενούς, την πραγματικότητα της ψυχικής
ζωής του, η έρευνα που διεξάγουν θεωρείται ως διυποκειμενική, σύμφωνα με τον S.H. Foulkes.
Η διυποκειμενικότητα συνίσταται στην αλληλεπίδραση ανάμεσα σε δυο υποκειμενικότητες: αυτή του ασθενούς και εκείνη του θεραπευτή. Η δε κατανόηση του ασθενούς, που αποκτάται μέσα από την ψυχοθεραπευτική διαδικασία, είναι το προϊόν αυτής της αλληλεπίδρασης. Επομένως, η επίγνωση που αποκτά, τόσο ο θεραπευτής για τον θεραπευόμενό του όσο και ο ίδιος ο θεραπευόμενος για τον εαυτό του, είναι πάντοτε χαρακτηριστική του ζεύγους που την παράγει ή καλύτερα, την συν-κατασκευάζει.
“Θεραπευτής και θεραπευόμενος διαπλέουν στην ίδια βάρκα”
Μια φράση που μπορεί να συνοψίσει τη σύγχρονη οπτική για τη σχέση ανάμεσα στο θεραπευτή και τον θεραπευόμενο, την οποία επιχειρήσαμε να εκθέσουμε εδώ, είναι η παρακάτω: «Ο θεραπευτής και ο θεραπευόμενος είναι στην ίδια βάρκα». Με τα παραπάνω λόγια ο βρετανός ψυχαναλυτής Wilfred Bion, επιχειρεί να αναδείξει την αμοιβαιότητα και την ισοτιμία, που οφείλει να διαπερνά τη σχέση ανάμεσα στους θεραπευτές και τους θεραπευόμενούς τους, κατά την παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Θα μπορούσαμε να ερμηνεύσουμε τη παραπάνω φράση υποστηρίζοντας πως, θεραπευτής και θεραπευόμενος, μοιάζουν σαν να διαπλέουν από κοινού, με βάρκα τη νόσο και πανιά τη μεταξύ τους αλληλεπίδραση, κατά μήκος της πορείας της θεραπείας.