Ψυχιατρικές διαταραχές: Ένα σημαντικό πρόβλημα δημόσιας υγείας
Μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του 1980 οι ψυχιατρικές διαταραχές θεωρούνταν σχετικά σπάνια νοσήματα, που αφορούσαν ειδικές ομάδες του πληθυσμού με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Η εικόνα, ωστόσο, αυτή άλλαξε με τη συμβολή σημαντικών επιστημονικών μελετών.
Μεγάλες επιδημιολογικές έρευνες που έγιναν στην Αμερική και την Ευρώπη διαπίστωσαν μια τεράστια “κρυμμένη” ψυχιατρική νοσηρότητα στο γενικό πληθυσμό, με την κατάθλιψη και τις αγχώδεις διαταραχές να προσεγγίζουν το 10% σε συχνότητα. Οι περισσότερες από αυτές τις ασθένειες ήταν άγνωστες στους κλινικούς, αφού η πλειονότητα των ατόμων που έπασχαν δεν είχαν κάνει επαφή με κάποια υπηρεσία υγείας, είτε διότι δεν αναγνώριζαν τα συμπτώματα είτε λόγω του φόβου του στίγματος. Μια δεύτερη επιστημονική εξέλιξη ήταν η δημοσίευση της μεγάλης μελέτης του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας με τον εύγλωττο τίτλο “Παγκόσμιο Φορτίο Νοσηρότητας”. Αυτή προσπάθησε να διερευνήσει τη βαρύτητα όλων των νοσημάτων εκτιμώντας, όχι μόνο την πιθανότητα να προκαλέσουν πρόωρη απώλεια ζωής, αλλά και να επιβαρύνουν τη ζωή του πάσχοντα και της οικογένειάς του προκαλώντας σημαντική ανικανότητα. Τα αποτελέσματα εξέπληξαν ακόμη και τους ερευνητές: μαζί με τα γνωστά χρόνια νοσήματα, όπως το AIDS, ο καρκίνος, τα καρδιοαγγειακά νοσήματα, τα χρόνια αναπνευστικά νοσήματα ή ο διαβήτης, στις πρώτες πλέον θέσεις της κατάταξης εμφανίστηκε η κατάθλιψη, οι αγχώδεις διαταραχές, η σχιζοφρένεια, η διπολική διαταραχή, οι διαταραχές από χρήση αλκοόλ, οι άνοιες και οι αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές. Μόνο η κατάθλιψη θεωρείται ότι θα είναι έως το 2030 η σημαντικότερη αιτία ανικανότητας στις αναπτυγμένες χώρες και η δεύτερη σημαντικότερη αιτία ανικανότητας (μετά το AIDS) σε όλον τον πλανήτη!
Οι ψυχιατρικές λοιπόν διαταραχές είναι συχνές και συχνά επιβαρύνουν τον πάσχοντα και την οικογένειά του δυσανάλογα. Υπάρχουν όμως και κάποιες άλλες πτυχές, που τις κάνουν σημαντικά προβλήματα δημόσιας υγείας. Πρώτον, οι περισσότερες ψυχικές διαταραχές εκδηλώνονται νωρίς στη ζωή του ανθρώπου δείχνοντας τα πρώτα σημάδια ήδη από την εφηβεία. Μέχρι την ηλικία των 24 ετών σχεδόν το 75% των ασθενειών αυτών έχει εκδηλωθεί. Σε αντίθεση λοιπόν με όλα τα άλλα σημαντικά νοσήματα, που εκδηλώνονται αργά στη ζωή, οι ψυχιατρικές διαταραχές πλήττουν τον άνθρωπο σε μια καίρια φάση της ζωής του, τότε που θέτει τα θεμέλια της αυτόνομης ύπαρξής του, της κοινωνικοποίησής του και της ακαδημαϊκής και επαγγελματικής του εξέλιξης. Δεύτερον, οι ψυχιατρικές διαταραχές αφορούν όλους και όχι κάποια ιδιαίτερη ομάδα του πληθυσμού. Δεν υπάρχει ανοσία σε αυτές, διότι κανείς δεν ελέγχει το εξωτερικό του περιβάλλον και άρα δεν γνωρίζει τι ακριβώς θα κληθεί να αντιμετωπίσει στη ζωή του, ενώ συνήθως αγνοούμε την ευαλωτότητα του εσωτερικού μας περιβάλλοντος (γονίδια και βιολογική κατασκευή του εγκεφάλου).
Το ερώτημα, που εύλογα θα θέσει κανείς, είναι το εξής: έχουμε κάνει βήματα για την επιτυχή αντιμετώπιση, ή απλώς διαπιστώνουμε το πρόβλημα χωρίς να μπορούμε να βοηθήσουμε; Η απάντηση είναι ανεπιφύλακτα ΝΑΙ. Αν και ο εγκέφαλος είναι το πιο πολύπλοκο όργανο του ανθρώπου, η μεγάλη εξέλιξη των νευροεπιστημών έχει οδηγήσει στο σχεδιασμό φαρμακευτικών θεραπειών για τις σημαντικότερες ψυχιατρικές διαταραχές, την αποτελεσματικότητα των οποίων παλαιότερα θα ονειρευόμασταν. Παράλληλα, η εξέλιξη των υπολοίπων κλάδων που σχετίζονται με την ψυχική υγεία έχει οδηγήσει στην ανάπτυξη σύγχρονων και αποτελεσματικών ψυχοκοινωνικών παρεμβάσεων (όπως η γνωστική-συμπεριφορική ψυχοθεραπεία). Σήμερα, πιστεύουμε ότι ένας συνδυασμός βιολογικών — φαρμακευτικών μέσων και ψυχοκοινωνικών παρεμβάσεων μπορεί να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά την πλειονότητα των σοβαρών ψυχιατρικών διαταραχών.
Για να γίνει αυτό στην Χώρα μας θα χρειαστούν φυσικά αλλαγές: πρώτα μέσα μας, ώστε να αντιμετωπίσουμε το στίγμα και να ζητήσουμε βοήθεια, όταν την χρειαστούμε και στη συνέχεια στο υγειονομικό μας σύστημα, το οποίο θα πρέπει να κατανείμει τους πόρους για την πρόληψη, διάγνωση και αντιμετώπιση των ασθενειών ανάλογα με τη συχνότητα και τη βαρύτητά τους. Οι ασθενείς με ψυχιατρικές διαταραχές δεν θα πρέπει να είναι πάντα οι χαμένοι σε αυτήν την κατανομή.