Ατοπική δερματίτιδα: πώς εμφανίζεται

Ο όρος ατοπία χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά από τον COCA και τον COOKE το 1923. Αυτός ο όρος προέρχεται από την Ελληνική Λέξη Άτοπος που σημαίνει εκτός τόπου ή ανάρμοστος παράλογος και περιγράφει την κληρονομική προδιάθεση για αυξημένη παραγωγή IgE έναντι κοινών αλλεργιογόνων.

Δες ακόμα: 3 τρόποι να απαλλαγείς από την αλλεργική ρινίτιδα

Ένας ατοπικός ασθενής μπορεί να έχει μια ή και περισσότερες εκδηλώσεις της ατοπίας που είναι το άσθμα, η αλλεργική ρινίτιδα, η αλλεργική επιπεφυκίτιδα ή η ατοπική δερματίτιδα η οποία ορίζεται ως χρόνια κνησμώδης νόσος του δέρματος, με ποικίλες κλινικές εκδηλώσεις και συσχέτιση με ατοπία σε ποσοστό 80%.

Χαρακτηρίζεται από ξηρότητα του δέρματος των πασχόντων και από πορεία με υφέσεις και υποτροπές οι οποίες τείνουν να μειώνονται με την ενηλικίωση.

Η ατοπική δερματίτιδα διακρίνεται σε δυο μορφές ανάλογα με τα επίπεδα των ανοσοσφαιρινών (IgE): στην εξωγενή μορφή με αυξημένα επίπεδα IgE και στην ενδογενή μορφή με φυσιολογικά επίπεδα IgE. Υπολογίζεται ότι τα 2/3 των ασθενών με ατοπική δερματίτιδα έχουν φυσιολογικά επίπεδα IgE.

Όσον αφορά την επιδημιολογία της ατοπικής δερματίτιδας η επίπτωση της νόσου έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια παγκοσμίως φτάνοντας σε ποσοστό 30% σε μερικές περιοχές.

Προσβάλλει το 5-20% των παιδιών της σχολικής ηλικίας και από αυτούς το 80-90% την εκδηλώνουν για πρώτη φορά πριν την ηλικία των 5 χρονών.

Προσβάλλει εξίσου τα δυο φύλα αν και σε κάποια κλασσικά παλαιά συγγράμματα αναφέρεται ελαφρά υπεροχή στα κορίτσια μέχρι την παιδική ηλικία.

Οι παράγοντες κινδύνου που σχετίζονται με αυξημένη συχνότητα εμφάνισης της νόσου είναι το υψηλό κοινωνικοοικονομικό επίπεδο, το υψηλό επίπεδο μόρφωσης της οικογένειας, οικογένεια με μικρότερο μέγεθος και το αστικό περιβάλλον, δηλαδή ένα ‘δυτικό ή μοντέρνο μοντέλο ζωής’.

Η παθογένεια της νόσου είναι περίπλοκη και φαίνεται να προκαλείται από αλληλεπίδραση περιβαλλοντικών παραγόντων σε γενετικά προδιατεθειμένα άτομα.

Ενοχοποιούνται αγγειακές διαταραχές και ίσως αυτό να ευθύνεται για το λευκό δερμογραφισμό που παρατηρείται στη νόσο.

Μια θεωρία υποθέτει ότι οι ασθενείς με ατοπική δερματίτιδα έχουν ελαττωμένο ουδό κνησμού σε σχέση με τον υπόλοιπο πληθυσμό.

Τελευταία πιστεύεται ότι η έλλειψη βιταμίνης D παίζει ρόλο στην έξαρση της νόσου).

Ο δερματικός φραγμός ατοπικών ατόμων περιέχει ελαττωμένα επίπεδα φιλαγκρίνης, κεραμιδίων και αντιμικροβιακών πεπτιδίων πράγμα που οδηγεί σε αυξημένη διαδερμική απώλεια νερού, μείωση της υγρασία της κερατίνης στιβάδας, ελαττωμένα λιπίδια του δέρματος, αυξημένος αποικισμός μικροβίων και ιών συνεπώς εύκολη εγκατάσταση λοιμώξεων.

Η ξηρότητα του δέρματος και οι διαταραχές του φραγμού οδηγούν σε αυξημένη διαπερατότητα σε διάφορες ουσίες δηλαδή σε αλλεργιογόνα τα οποία μπορεί να είναι αερομεταφερόμενα όπως η γύρη, το τρίχωμα των ζώων και τα ακάρεα σπιτιού ή τοπικές ουσίες όπως καλλυντικά, ρουχισμό ή υπολείμματα απορρυπαντικών σε αυτό.

Τέλος είναι γνωστός και ο ρόλος των εξωτοξινών του χρυσίζοντα σταφυλόκοκκου ως υπεραντιγόνα.

Στα αλλεργιογόνα που αναφέρθηκαν πριν περιλαμβάνονται και κάποιες τροφές η σημασία των οποίων μειώνεται με τη πάροδο της ηλικίας.

Η κλινική εικόνα είναι ανάλογη με την ηλικία και παρατηρούνται τρεις κλινικές μορφές:

Το βρεφικό έκζεμα, η ατοπική δερματίτιδα της παιδικής ηλικίας και η ατοπική δερματίτιδα των εφήβων και των ενηλίκων.

Το βρεφικό έκζεμα ξεκινάει σε ηλικία 2-4 μηνών. Το εξάνθημα εντοπίζεται στο πρόσωπο στο μέτωπο, στις παρειές και στο πηγούνι.

Αφήνει ελεύθερες τις περικογχικές, την περιστοματική και τις παραρινικές περιοχές.

Το εξάνθημα αποτελείται από ερύθημα, φυσαλίδες, βλατίδοφυσσαλίδες, διαβρώσεις, ραγάδες και λέπια. Ορορροεί και συνοδεύεται από έντονος βασανιστικός κνησμός. Οι υποτροπές και οι υφές μπορεί να συνεχίζουν μέχρι την ηλικία των 4-5χρ.

Στην ατοπική δερματίτιδα της παιδικής ηλικίας η πρώτη εκδήλωση συμβαίνει σε ηλικία 4-5 χρονών ή μπορεί να αποτελεί συνέχεια του βρεφικού εκζέματος.

Χαρακτηρηρίζεται από εξάνθημα αποτελούμενο από ορορρούσες – στην οξεία φάση ή λειχηνοποιημένες πλάκες σε χρόνια κατάσταση πλάκες.

Εντοπίζεται στις καμπτικές επιφάνειες των άκρων και στον αυχένα, και συνοδεύεται από έντονο κνησμό που μπορεί να είναι συνεχής ή περιοδικός.

Οι υποτροπές και υφέσεις μπορεί να συνεχίζουν μέχρι την εφηβεία (11-12χρ).

Η ατοπική δερματίτιδα της εφηβείας και των ενηλίκων αποτελεί συνέχεια της προηγούμενης κλινικής μορφής και σπάνια εμφανίζεται πρώτη φορά σε αυτές τις ηλικίες.

Η εντόπιση και εδώ είναι χαρακτηριστική: στις καμπτικές επιφάνειες των αγκώνων και των γονάτων, στο λαιμό, στα βλέφαρα, στη ραχιαία επιφάνεια των χεριών και των ποδιών, στο τριχωτό, στο μέτωπο, στον αυχένα και στις πτυχές γενικά.

Ο κνησμός είναι έντονος και σε χρόνιες περιπτώσεις συνοδεύεται από δερμοπαθητική λεμφαδενοπάθεια.

Ερυθροδερμία μπορεί να εμφανιστεί σε σοβαρές περιπτώσεις.

Η ατοπική δερματίτιδα συνοδεύεται από κάποια κλινικά σημεία μερικά των οποίων είναι η σκοτεινή χροιά της περιοχής των κογχών ή και εγκάρσιες πτυχές του Dennie-Morgan, η λευκή πιτυρίαση ή PityriasisAlba, ο λευκός δερμογραφισμός και το ερύθημα το προσώπου.

Επίσης μπορεί να εμφανιστεί ωχρότητα του προσώπου αντί ερύθημα και άλλο ένα σημείο είναι η θυλακική υπερκεράτωση.

Η διάγνωση γίνεται κυρίως από την κλινική εικόνα, η μέτρηση των ησινοφίλων και των ανοσοσφαιρινών Ε στον ορό είναι βοηθητική αλλά όχι παθογνομωνική και σπάνια απαιτείται βιοψία για ιστολογική εξέταση.

Αν και η νόσος έχει χρόνια πορεία 50% των ασθενών βελτιώνονται στη προσχολική ηλικία και αυτό το ποσοστό αγγίζει το 70-85% στην προεφιβική ηλικία ενώ 10-20% των ασθενών συνεχίζουν να έχουν δια βίου συμπτώματα. Επίσης το 30% – 50% των ασθενών θα εμφανίζουν άσθμα ή αλλεργική ρινίτιδα.

Χειρότερη πρόγνωση παρατηρείται όταν υπάρχει συνοδό άλλης μορφής ατοπίας δηλαδή άσθμα, αλλεργική ρινίτιδα ή αλλεργική επιπεφυκίτιδα και σε σοβαρή εκτεταμένη νόσο.

Όσον αφορά την ηλικία έναρξης της νόσου οι απόψεις είναι αμφιλεγόμενες με κάποιους να πιστεύουν ότι η έναρξη σε μικρότερη ηλικία συνδέεται με χειρότερη πρόγνωση και άλλους να πιστεύουν ότι η έναρξη σε μεγάλη ηλικία παρουσιάζει χειρότερη πρόγνωση.

Οι επιπλοκές της νόσου είναι οι λοιμώξεις είτε βακτηριακές είτε ιογενείς, ιατρογενείς – από την χρήση κορτικοστεροειδών, και σε χρόνιες περιπτώσεις εμφανίζεται δερμοπαθητική λεμφαδενοπάθεια, λειχηνοποίηση δέρματος και μεταφλεγμονώδεις μελαγχρωματικές διαταραχές του δέρματος.

Η ατοπική δερματίτιδα επηρεάζει αρνητικά την ποιότητα ζωής των ασθενών και των γύρω τους προκαλώντας διαταραχές του ύπνου και της συγκέντρωσης, ενδεχομένως και απουσία από το σχολείο, ψυχολογικό Stress και άγχος και ο κόστος στην οικογένεια και κοινωνικό σύνολο δεν είναι μόνο οικονομικό.

Για αυτό η αντιμετώπιση της πρέπει να είναι κάτι παραπάνω από μια απλή θεραπεία αλλά μια συστηματική θεραπευτική φροντίδα που περιλαμβάνει την ενυδάτωση του δέρματος τη φαρμακευτική αγωγή και την αναγνώριση και περιορισμό παραγόντων που προκαλούν έξαρση όπως τα εισπνεόμενα αλλεργιογόνα, τα μικρόβια, τα τροφικά αλλεργιογόνα και το stress.

Η φαρμακευτική αγωγή περιλαμβάνει τα κορτικοστεροειδή τοπικά, τους αναστολείς καλσινευρίνης( Tacrolimus, Pimecrolimus) τοπικά, από του στόματος αντιισταμινικά, τα τοπικά και αν χρειαστεί σε λοιμώξεις από του στόματος αντιβιοτικά.

Σε σοβαρές περιπτώσεις χορηγούνται συστηματικά ανοσοτροποποιητικά (Κυκλοσπορίνη, Αζαθειοπρίνη και Μεθοτρεξάτη) ή εφαρμόζεται ανοσοθεραπεία ή φωτοθεραπεία κυρίως (UV).

Τα μαλακτικά έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικά στην αποκατάσταση του δερματικού φραγμού και την ανακούφιση των συμπτωμάτων πολλών δερματοπαθειών και ανάμεσά τους η ατοπική δερματίτιδα.

Με πειθαρχημένη εφαρμογή είναι: ασφαλή και αποτελεσματικά και περιορίζουν την ανάγκη για μακροχρόνια και συνεχή εφαρμογή τοπικών κορτικοστεροειδών και τοπικών αναστολέων καλσινευρίνης.