Αναβλητικότητα, αυτοεκτίμηση και άγχος: Πως συνδέονται
Γράφει η Πρατικάκη Βέρα, Ψυχολόγος συνεργάτης του doctoranytime.gr
Σχετίζεται η αναβλητικότητα με την αυτοεκτίμηση και το άγχος; Και αν ναι, πώς;
Αναβλητικότητα
Η αναβλητικότητα αποτελεί ένα από τα πιο συνηθισμένα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι στην καθημερινότητά τους και μειώνει σημαντικά την ποιότητα ζωής τους.
Στην αναβλητικότητα, το άτομο αναβάλλει κάτι που βρίσκεται υψηλά στην κλίμακα προτεραιοτήτων και ασχολείται με κάτι που βρίσκεται χαμηλά στην κλίμακα αυτή. Συχνά υπερεκτιμά την ικανότητά του να τηρήσει μια προθεσμία και καθησυχάζει τον εαυτό του μέχρι που συνειδητοποιεί ότι δεν έχει πια τον έλεγχο της κατάστασης και τότε βιώνει έντονο άγχος.
Όμως, δεν είναι παρά μια συμπεριφορά και, όπως κάθε συμπεριφορά, μαθαίνεται και ‘ξε-μαθαίνεται’, ανάλογα με τις επιθυμίες μας.
Αυτοεκτίμηση
Άμεση σχέση με την αναβλητικότητα έχει η έννοια της αυτοεκτίμησης, καθώς η αναβλητικότητα συχνά αποτελεί έναν μηχανισμό προστασίας της. Με άλλα λόγια, όσο περισσότερο αναβάλουμε μια δραστηριότητα, τόσο περισσότερο αποφεύγουμε να ρισκάρουμε μια ενδεχόμενη αποτυχία και έτσι ένα επακόλουθο πλήγμα στην αυτοεκτίμησή μας. Παρόλα αυτά, με το να αναβάλουμε πράγματα σημαντικά αρχίζουμε να νιώθουμε ανίκανοι να ανταπεξέλθουμε στις προκλήσεις της καθημερινότητας και έτσι η αυτοεκτίμησή μας τελικά υπονομεύεται. Έτσι, εγκλωβιζόμαστε σε έναν φαύλο κύκλο.
Η αυτοεκτίμηση αποτελεί σημαντικό στοιχείο της προσωπικότητάς μας και αρχίζει να διαμορφώνεται από τους πρώτους κιόλας μήνες της ζωής μας μέσα από την αλληλεπίδραση εξωτερικών και εσωτερικών παραγόντων, όπως για παράδειγμα από τις εμπειρίες μας και από την κληρονομημένη ιδιοσυγκρασία μας.
Πώς μπορούμε να ορίσουμε την αυτοεκτίμηση; Θα λέγαμε ότι η αυτοεκτίμηση είναι η διαφορά μεταξύ του ιδανικού και του πραγματικού μας εαυτού (Μακρή-Μπότσαρη, 2001). Όσο μεγαλύτερη είναι αυτή η διαφορά, τόσο χαμηλότερη είναι η αυτοεκτίμησή μας. Η γενική αξιολόγηση που κάνουμε για τον εαυτό μας περιλαμβάνει την εκτίμηση αφενός της ικανότητάς μας και αφετέρου της αξίας μας σαν άνθρωπος.
Η αυτοεκτίμηση μας έχει άμεση σχέση και με το άγχος που βιώνουμε, καθώς ο βαθμός άγχους εξαρτάται από την εκτίμηση της ικανότητάς μας να αντιμετωπίσουμε μια απειλητική για εμάς κατάσταση. Όσο μικρότερη είναι η εκτίμηση της ικανότητάς μας να τη διαχειριστούμε, τόσο μεγαλύτερο είναι το άγχος που βιώνουμε.
Άγχος
Το άγχος και η ανησυχία είναι εμπειρίες παγκοσμίως γνωστές (Hoehn-Saric & McLeod, 1988). Είναι φυσιολογικές αντιδράσεις, χρήσιμες και συχνά ζωτικής σημασίας για τον άνθρωπο, καθώς μας προετοιμάζουν να αντιμετωπίσουμε καταστάσεις γύρω μας. Ταυτόχρονα όμως μπορεί να είναι και παθολογικές όταν είναι υπερβολικά έντονες, όταν διατηρούνται και πέρα από την έκθεσή μας σε κάποιο κίνδυνο ή όταν εμφανίζονται σε καταστάσεις όπου δεν τις δικαιολογούν (Καλπάκογλου, 2013).
Χαρακτηριστική έκφραση της ανησυχίας που συνοδεύει το άγχος είναι οι αλλεπάλληλες ερωτήσεις της μορφής ‘και αν…;’, οι οποίες μας απασχολούν έντονα.
Πιο συγκεκριμένα ένας αγχώδης άνθρωπος ζει κυρίως στο μέλλον εστιάζοντας στις πιθανές απειλητικές καταστάσεις και προβλέποντας καταστροφικά σενάρια, τα οποία αισθάνεται πως δεν μπορεί να ελέγξει ή να διαχειριστεί επαρκώς. Όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, ο βαθμός του άγχους που βιώνει κάποιος εξαρτάται από την εκτίμηση της ικανότητάς του να αντιμετωπίσει μια απειλητική γι αυτόν κατάσταση (Clark, 1988). Έτσι όσο μικρότερη είναι η εκτίμηση της ικανότητάς του να ανταπεξέλθει, τόσο μεγαλύτερη δυσφορία βιώνει.
Αν και όλοι οι άνθρωποι βιώνουν άγχος και, αν και το άγχος είναι βοηθητικό μέχρι ένα σημείο, πολλές φορές μπορεί να γίνει δυσλειτουργικό, όταν είναι υπερβολικά έντονο, όταν διατηρείται και πέρα από την έκθεσή μας σε κάποιο κίνδυνο ή όταν εμφανίζεται σε καταστάσεις που δεν το δικαιολογούν. Τότε είναι βέβαιο ότι πρέπει να κάνουμε κάτι για να το αντιμετωπίσουμε. Συνήθως, όταν αγχωνόμαστε αποφεύγουμε ή αναβάλουμε την κατάσταση που μας αγχώνει , προκειμένου να μη βιώσουμε την έντονη δυσφορία που προκύπτει από την ανησυχία μας ότι δεν θα τα καταφέρουμε. Όμως με αυτόν τον τρόπο διαιωνίζουμε το άγχος μας καθώς δεν έχουμε την ευκαιρία να δούμε πως τις περισσότερες φορές αυτό για το οποίο ανησυχούμε δεν συμβαίνει ή πως ακόμα και αν συμβεί δεν είναι και τόσο καταστροφικό όσο ανησυχούσαμε.